De onbevlekte’ van Erwin Mortier

Het vervolg op zijn succesvolle debuutroman ‘Marcel’.

Andrea wordt op 19 jarige leeftijd wees. Ze heeft dan alleen haar broer Marcel nog. Het is aan de vooravond van de tweede wereldoorlog en ze heeft een boerderij te beheren. Aan het begin van de oorlog besluit haar geliefde broer om voor een Vlaamse nationalistische organisatie zich aan te melden bij als SS-soldaat en hij vertrekt. Ruim een jaar later, in 1943 sneuvelt hij aan het Oostfront in de strijd tegen het bolsjewisme. Andrea heeft niet alleen van haar broer, maar ook van haar ouders en twee van haar kinderen (te) vroeg afscheid moeten nemen.

Over oud worden. Over tijd. Over langzaam weggeduwd verdriet. Over het verleden dat ons niet loslaat. Over de complexiteit van liefhebben. Over de 'foute' kant van de oorlog.

Mortier vertelt het verhaal van Andrea, haar moeder Emilia, haar dochter Lieve als een verhaal van sterke vrouwen die gedwongen zijn verantwoordelijkheid te nemen. Ze nemen het leven zoals het is, liefde en dood liggen dicht bij elkaar.

In de vertelling wisselt het perspectief telkens tussen Andrea die vertelt over haar leven en haar kleinzoon Marcel, vernoemd naar zijn grootoom, die haar vragen stelt voor een boek dat hij wil gaan schrijven. Marcel keert terug naar huis in een laatste poging om uit te vinden waarom hij de naam draagt van zijn grootoom. Voortdurend lopen heden en verleden door elkaar. Doordat het perspectief ook telkens in de tijd wisselt moet je regelmatig schakelen. Soms is het even zoeken wie nu aan het woord is.

Mortier vertelt andermaal een donker familieverhaal, waarin de Vlaamse klei nietsontziend wordt omgewoeld om het duistere verleden aan het licht te brengen. Het zwarte verleden van grootoom Marcel blijft als een donkere schaduw hangen.

Een prachtig geschreven verhaal. Een krachtige roman. Ik heb opnieuw heel erg genoten van de taal en de manier waarop hij sfeer neerzet. Mortier is een groot stilist en een taalvirtuoos. Een proza dat op zins- en woordniveau soms klinkt als poëzie. Bijzonder en mooi taalgebruik, en een uitzonderlijk kleurrijke schrijfstijl. Er staat geen woord te veel in. Over ieder woord en iedere zin is nagedacht. Heel beeldend geschreven. Creatieve taalvondsten worden afgewisseld door originele vormen van beeldspraak. De gesproken taal is het Vlaams dat wij kennen met al zijn vreemde wendingen (We zijn gaan zien) en af en toe een heerlijk woordje Brussels-Frans. De gesprekken tussen kleinzoon en grootmoeder zijn bij wijlen best ontroerend. Het geheel straalt een bijzondere weemoed en nostalgie uit.

Het is gefictionaliseerd, maar wel gebaseerd op zijn eigen familie. Hij verweeft fictie met zijn eigen familiegeschiedenis. De brieven die er in zitten, zijn ook gebaseerd op echte brieven. De laatste hoofdstukken, met de brieven die Marcel schreef van het Oostfront, geven er een idee van hoe deze jongens met veel klaroengeschal en waangedachten naar een zekere dood werden gedreven. Mortier vermijdt echter om er een politiek geladen verhaal van te maken, door nauwelijks een standpunt in te nemen: zijn standpunt is dat van de beschouwer die de gevolgen van de schandvlek nauwgezet op microniveau beschrijft.

Mortier vertelt bovendien niet alles. Hij laat veel over aan de lezer om zich een beeld te vormen. Je moet zelf wat puzzelen en de ontbrekende stukjes inkleuren. 

4 inktpotjes

Jan Rooms